Διαχείριση Πολώσεων (Polarity Management)

Οι πολώσεις είναι καταστάσεις που είναι συνεχόμενες και χρόνιες και τις οποίες δεν μπορεί κανείς να αποφύγει ή να «λύσει». Το να προσπαθήσει κανείς να τις δει μέσα από την οπτική του παραδοσιακού τρόπου επίλυσης προβλημάτων συνήθως χειροτερεύει την κατάσταση και εντείνει την πόλωση.

Η κατάσταση ως έχει

Το εκπαιδευτικό σύστημα καλλιεργεί το λύσιμο προβλημάτων το οποίο όσο απαραίτητο κι αν είναι, έχει δεσμεύσει την ανθρώπινη νοημοσύνη σε ένα αδιέξοδο τρόπο σκέψης πόλωσης που βασίζεται στο σωστό/λάθος, καλό/κακό, ηθικό/ανήθικο κτλ. Παραδείγματα τέτοιων προβλημάτων είναι τα ακόλουθα:

Γλώσσα: Πως γράφεται η τάδε λέξη; ___

Μαθηματικά: Πόσο κάνει 4+4; ___

Ιστορία: Ποιος ήταν ο πρωθυπουργός της Ελλάδας το 1982; ____

Επιστήμη: Γιατί τα μήλα πέφτουν κάτω; ____

Ηθική: Σύμφωνα με τις 10 εντολές, το να σκοτώνει κανείς είναι: Σωστό ___ Λάθος ___

Τα θετικά αυτού του τρόπου σκέψης είναι ότι:

• Μαθαίνει κανείς τα βασικά στοιχεία της κουλτούρας του και εντάσσεται σε αυτήν
• Εμπειράται την «επιτυχία» και καλούς βαθμούς που τον εισάγουν στο πανεπιστήμιο
• Μπορεί κανείς να κλείσει ένα πρόβλημα και να πάει στο επόμενο. (δηλ. απαντώντας σωστά στην ερώτηση 4+4=8 μπορεί να προχωρήσει και να λύσει το επόμενο πρόβλημα 3*3=?)
• Μαθαίνει κανείς τις βασικές αξίες της κουλτούρας του και τι θεωρεί η κουλτούρα σωστό και λάθος
• Απορρίπτει τον κόσμο των λανθασμένων εναλλακτικών. Αν ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν πρωθυπουργός της Ελλάδας το 1982, όλες οι άλλες επιλογές απορρίπτονται ως λανθασμένες.

Τα αρνητικά αυτού του τρόπου σκέψης είναι:

• Δεν μαθαίνει κανείς σημαντικά και ουσιαστικά στοιχεία της κουλτούρας του
• Πολλές πιθανές «επιτυχίες» δεν είναι επιλέξιμες
• Μπορεί κανείς να φτάσει σε αδιέξοδο μη μπορώντας να επιτύχει το κλείσιμο ενός προβλήματος
• Μπορεί κανείς να γίνει ανήθικος
• Μπορεί να κατακλυστεί από τον κόσμο των πιθανών εναλλακτικών μονοπατιών και να γίνει κανείς αναποφάσιστος.

Για να καταλάβει κανείς αν είναι απέναντι σε ένα πρόβλημα ή σε μια πόλωση, μπορεί να βοηθήσει η εξής ερώτηση: «είμαι αντιμέτωπος με ένα πρόβλημα που πρέπει να λύσω, ή με μια πόλωση που πρέπει να διαχειριστώ;» Είναι χαρακτηριστικό για τις πολώσεις ότι μια πόλωση έχει δύο ή περισσότερες σωστές απαντήσεις οι οποίες είναι αλληλοεξαρτώμενες. Παράδειγμα μιας πόλωσης είναι αυτή που εμφανίζεται στην ικανότητα του να μοιράζομαι: πρέπει να δώσω σημασία στις ανάγκες μου αλλά ταυτόχρονα και στις ανάγκες του άλλου ή των άλλων.

Παράδειγμα

Είστε πατέρας 3 παιδιών και έρχονται Χριστούγεννα. Θέλετε να τους πάρετε ένα δώρο. Θα πρέπει να φροντίσετε για τα να τους πάρετε κάτι το οποίο θα είναι μοναδικό για αυτά και θα ανταποκρίνεται στις επιθυμίες τους και τα ενδιαφέροντα τους; Ή μήπως θα πρέπει να δώσετε σημασία στο να δώσετε δώρα ίσης αξίας στα παιδιά σας; Αυτό αντιπροσωπεύει άλλη μια πόλωση στην οποία υπάρχουν δύο σωστές απαντήσεις που είναι αλληλοεξαρτώμενες. Χρειάζεται και να φροντίσουμε για τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού και να τα αντιμετωπίσουμε ως ίσα.

Η αναπνοή ως μεταφορά για τις πολώσεις

Δυναμικά – Πως δουλεύουν οι πολώσεις. Αν ακολουθήσετε τη διαδικασία της αναπνοής σας στα 4 τεταρτημόρια του σχήματος θα εμπειραθείτε τη φυσιολογική ροή των πολώσεων.

Α. Εισπνεύστε βαθιά και κρατήστε την αναπνοή σας. Προσέξτε πως στην αρχή αυτό σας κάνει να νιώθετε καλά καθώς λαμβάνεται οξυγόνο.

Β. Καθώς κρατάτε την αναπνοή σας, αρχίζετε γρήγορα να βιώνετε την αρνητική πλευρά της εισπνοής όταν είναι μόνη της (η μια πλευρά της πόλωσης) – έχει αυξηθεί η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στον οργανισμό σας. Όσο περισσότερο κρατήσετε την εισπνοή, τόσο περισσότερο «ελκυστική» γίνεται η εκπνοή.

Γ. Καθώς εκπνέετε για να απαλλαγείτε από το διοξείδιο του άνθρακα, νιώθετε πάλι καλά στην αρχή.

Δ. Αν όμως μείνετε για πολύ ώρα σε αυτή την κατάσταση αρχίζετε να νιώθετε την αρνητική πλευρά της «απομονωμένης» εκπνοής – το οξυγόνο δε σας φτάνει.

Εφαρμογή στους οργανισμούς

Η μεταφορά της αναπνοής μπορεί να φαίνεται απλή και προφανής και είναι. Αυτό ακριβώς είναι το πλεονέκτημά της. Αν αντικαταστήσουμε την πόλωση «εισπνοή-εκπνοή» με την πόλωση «συγκεντρωτισμός - αποκέντρωση» που πολύ συχνά εμφανίζεται στους οργανισμούς και στην οποία επενδύονται εκατομμύρια ευρώ μπορούμε να καταλάβουμε την σημασία της. Και οι δύο απαντήσεις είναι σωστές και αλληλοεξαρτώμενες. Δεν είναι δυνατόν να επιλέξουμε μόνο μία εκ των δύο και να έχουμε επιτυχία σε βάθος χρόνου αλλά πρέπει να επενδύσουμε και να κεφαλαιοποιήσουμε και στις δύο.

Εφαρμογή στο coaching

Διάφορες πολώσεις μπορούν να εμφανιστούν σε προσωπικά χαρακτηριστικά. Ας πάρουμε για παράδειγμα κάποιον που βλέπει ότι χάνει ευκαιρίες επειδή είναι πολύ εσωστρεφής. Ο ίδιος λέει ότι θα ήθελε να γίνει πιο εξωστρεφής. Αυτό που βλέπει από τον χάρτη των πολώσεων είναι τα τεταρτημόρια που φαίνονται και στην δίπλα εικόνα.

Με μια περαιτέρω διερεύνηση είναι εύκολο να δει και το θετικό στην κατάσταση που βρίσκεται ήδη. Ούτως ή άλλως έχει βιώσει κάποια στιγμή τη θετική πλευρά αυτού του πόλου και είναι ο λόγος που το έχει επιλέξει. Αν ωστόσο του ζητηθεί η αρνητική πλευρά του αρνητικού πόλου όπως φαίνεται στο σχήμα δίπλα, εκεί μπορεί να είναι ένα τυφλό σημείο και αποτελεί το πιο δύσκολο να δει ο πελάτης. Ο σύμβουλος πρέπει να έχει επίγνωση των πολώσεων στο δικό του χαρακτήρα για να μπορέσει να οδηγήσει τον πελάτη στη μελέτη αυτό που ο Jung ονόμαζε «σκιά», και αποτελεί τα μη αποδεκτά τμήματα της προσωπικότητας. Ο φόβος να περιέξει κανείς τη σκιά του αποτελεί και το ουσιαστικότερο εμπόδιο στην ουσιαστική αλλαγή προς τον επιδιωκώμενο πόλο και είναι η δουλειά που θα πρέπει να γίνει κατά τη διαδικασία του coaching προκειμένου να επιτευχθεί το παράδοξο της αλλαγής.

Βασισμένο στα:
Johnson, Β., (1998). Polarity Management – A Summary Introduction
Maurer, R., (2002). Managing Polarities – An interview with Barry Johnson, Gestalt Review, 6(3):209-219.
Beisser, A. (1970). The paradoxical theory of change. In J. Fagan & I. Shepherd (Eds.), Gestalt Theory Now (pp. 77-80). New York: Harper & Row.